Stierf hij in dienst van Napoleon?
Naamloos zijn ze gebleven, de dertigduizend Hollandse jongens die als dienstplichtig soldaat vochten voor Napoleon. Meer dan de helft vond in het leger de dood. Was Evert een van hun?
Familie
Geertruij Heijstek werd in Maasdam geboren als dochter van Evert Heijstek en Stijntje Kuipers. Zij maakte kennis met Ary van den Berg uit Puttershoek, werd verliefd en trouwde met hem toen zij 24 jaar was. In het gezin Van den Berg – Heijstek werden 14 kinderen geboren. Hun tweede kind kwam op 27 maart 1789 ter wereld en was een zoon. Hij werd op 5 april 1789 door ds. Elias de Vries gedoopt en kreeg de naam Evert.
[Klik hier om ook te lezen over het zorgelijke leven van Evert en Stijntje]
Vechten voor de Keizer
De Franse keizer Napoleon annexeerde Nederland in 1810. Dat had grote gevolgen. Een van de dingen die voor de bevolking direct merkbaar waren, was de wet op de dienstplicht, die in Frankrijk al in 1798 was ingegaan.
Jonge Nederlanders beschikten veelal over bovengemiddelde capaciteiten en werden geacht militaire dienst te nemen om voor de Keizer te vechten. Nederlandse “Lotelingen” werden ingedeeld in Hollandse regimenten en niet in de smeltkroes van de reguliere Franse regimenten met jongens uit Vlaanderen, Wallonië, het Rijnland, Italië, en het “oude” Frankrijk. De Hollandse regimenten vochten zonder uitzondering in Rusland.
Evert van den Berg werd in 1809 dienstplichtig en kreeg voor de loting nr. 9. Dat nummer werd ingeloot, Evert moest in militaire dienst.
Officieel kende het Franse leger negen Nederlandse regimenten: het 123e, 124e, 125e en 126e linieregiment infanterie, het 33e regiment lichte infanterie, het 3e regiment grenadiers van de Keizerlijke Garde, het 2e regiment lichte garde lansiers, het 11e regiment huzaren en het 14e regiment kurassiers. Daarentegen maakte de 11de compagnie van het 1ste bataljon Pontonniers wel deel uit van een groter Frans regiment.
Evert van den Berg werd op 4 september 1811 als soldaat opgenomen in het 125e regiment Infanterie van Linie. En wel in het 3e Bataljon van de 3e Compagnie. Al na een paar maanden (4 januari 1912) werd hij overgeplaatst naar het 9e Regiment Artillerie.
Strijd tegen Rusland
Tegen de zin in van Napoleon had Tsaar Alexander de Eerste de handel met Engeland hervat. Dat beviel de Franse keizer niet. Hij ging de strijd aan met de Russen. Geertruij Heijstek zal best een traan hebben gelaten toen haar zoon Evert op weg ging naar het oosten. Niemand kon toen voorzien dat de aanval op Rusland het begin betekende van het einde van Napoleons heerschappij.
Maandenlang marcheerde het leger waar Geertruij’s zoon Evert toe behoorde voort in de nabijheid van de Franse keizer. De weg naar het oosten werd afgelegd onder een verzengende hitte. Het Russische leger zat niet op een strijd te wachten. Zij trokken zich steeds verder terug. De aanvoerlijnen naar het leger van Napoleon werden langer en langer waardoor de troepen slechter konden worden voorzien van voedsel en wapentuig. Ook Evert van den Berg zal in de periode van voedselgebrek honger hebben geleden. Om hun manschappen gemotiveerd te houden spraken officieren ze belerend toe. Er werd hun een niet eerder gehoorde roem voorgehouden.
Het leger van Napoleon bereikte op de 14e september 1812 Moskou. De stad bleek niet alleen verlaten, maar ook in brand gestoken.
Dramatische terugtocht
Vanwege het aanhoudende voedselgebrek en de naderende winter, werden de Napoleontische troepen teruggehaald naar het westen. Het plan om nabij Smolensk te overwinteren mislukte door de dreiging van een omsingeling door de Russen. Het Franse leger moest Rusland verlaten. Op de terugweg werden zij aangevallen door Kozakken. Kogelregens, uitputting, ziektes, ongedierte en honger viel het leger van Napoleon ten deel. Opgejaagd door de Russen sjokten soldaten en hun officieren in wanhoop en door moerassen naast elkaar voort. Ondanks dat er reeds veel van waren gesneuveld, beschikte de cavalerie nog over paarden. Niets ontziend reden zij naar het westen en vertrapten zij vele soldaten te voet. Van roem was geen sprake meer.
Waar de twee legers elkaar troffen werd zware strijd geleverd. Om de sterk geslonken Grande Armée op zijn terugtocht uit Rusland te beschermen, werd het 125ste regiment waar Evert deel van uitmaakte ingedeeld bij de 12e divisie dat onder bevel stond van generaal Louis Partouneaux. De 12e divisie kreeg het bevel bij de stad Borisov, enkele kilometers ten zuiden van de plaats waar twee bruggen over de Berezina werden gebouwd, de achtervolgende Russen zo lang mogelijk tegen te houden. De restanten van Napoleons leger moesten zoveel mogelijk tijd krijgen om de rivier over te trekken. Op de 23e november bereikten de vluchtende Fransen de Berezina.
Er werd hard gevochten tegen de Russen. Aangenomen mag worden dat Evert daar ook aan heeft deelgenomen. Hij had al een aantal veldslagen meegemaakt. Maar de strijd om Borisov moet voor hem een afschuwelijke ervaring zijn geweest. Keer op keer moest hij de strijd met een overmacht aan tegenstanders aangaan. Hij zal met eigen ogen een niet te beschrijven ellende hebben gezien.
Al snel bleek dat de 12e divisie was omsingeld. Generaal Partouneaux had zijn orders niet goed begrepen. Hij was te lang in Borisov gebleven en toen hij eindelijk besloot naar de bruggen te marcheren, koos zijn divisie op een tweesprong de verkeerde weg, recht op het Russische leger af. De Fransen en Nederlanders werden van alle kanten bestookt, door infanterie en artillerie. Russische ruiters wachtten op hun kans om de ontredderde eenheden met een charge aan flarden te rijden. Ondertussen sneeuwde het en gaf de thermometer 25 graden vorst aan.
Op weg naar veiliger oorden zag artillerist Evert nu met eigen ogen wat granaten zoals ook hij die had afgevuurd, kunnen veroorzaken. Het terrein was door granaatinslagen onbegaanbaar geworden. Hij zag een ontelbaar aantal lijken van mensen met kapotte ledematen. Het was een barbarij, verschrikkelijk maar wel waar. Soldaten raakten uitgeput en vielen ter plekke neer om daar dood te vriezen.
Uiteindelijk bereikte een deel van het ooit zo succesrijk Franse leger ontdaan de rivierbruggen. Zo kon een deel van de strijdkracht het rijk van Tsaar Alexander verlaten. Er kwamen teveel troepen aan voor de twee smalle bruggen. Lopen over het ijs was een slecht alternatief. Duizenden soldaten zakten jammerlijk door het ijs. Van de 15.000 Nederlanders keerden er weinig in hun vaderland terug. Wie het wel overleefde was ontelbare malen blootgesteld geweest aan de dood.
Nawoord
Tijdens de Veldtocht van 1812 in Rusland heeft de Nederlandse soldaat zijn “plicht” gedaan. Evert van den berg, de zoon van Geertruij Heijstek was een van hun. Van de geschatte 30.000 (sommige publicaties spreken over 15.000) Nederlandse dienstplichtigen in de Franse regimenten in deze campagne, zijn waarschijnlijk niet meer dan 500 teruggekeerd. De namen van de gesneuvelde dienstplichtigen zijn nauwelijks bekend. Hun sneuvelen werd nauwelijks in het stamboek aangetekend.
De naam Evert van den Berg, zoon van Ary en Geertruij is niet meer teruggevonden. Of ook hij is gesneuveld, is niet met enige zekerheid te zeggen. Dat de kans daarop wel groot is, is wel aannemelijk. Als dat zo is, zal Geertruij van den Berg-Heijstek ongetwijfeld haar tranen hebben laten vloeien.